Elektrik fiyatları nasıl belirlenir?

Elektrik piyasaları modernleşme ve serbestleşme sürecine girdiğinden beri EPDK adım adım çeşitli yenilikleri piyasaya entegre ederek, enerji piyasasının, diğer serbest piyasalarda olduğu gibi, rekabetin ülkeye ve tüketicilere bir artı değer olarak yansıdığı bir piyasaya dönüşmesine çalışıyor.

Bu süreçte serbestleşme yazımızda bahsetmiş olduğumuz piyasa serbestleşmesi ve birden çok oyuncunun bu pazara dahil olarak, tüketicilere rekabetçi fiyatlar sunmasının yanında, arka planda, bu oyuncular, devlet, üreticiler, satıcılar ve dağıtıcıların dahil olduğu karmaşık bir piyasa ve alış-veriş organizasyonu işliyor. Ev ve işyerlerinde kullanılan elektriğin fiyatını ise bu arka plan işlem ve operasyonları belirliyor. Çok teknik detaylara girmeden elektrik fiyatlarında etkisi olan değişkenleri aşağıdaki gibi ayırabiliriz;

Fiyatları Etkileyen Faktörler:

Gün öncesi piyasası

Gün içi piyasası

YEKDEM

Şirket Operasyonları

Enerji Santralleri

Regülasyon Kurumunun Müdahaleleri

Gün öncesi piyasası

Enerji borsasına katılan alıcı ve satıcılar, ertesi gün toplam talep ettikleri elektriğin, kendi üretimlerinin karşılamadığı kısmını tedarik etmek için bu piyasaya başvurur. Örnek olarak ertesi gün 1000 mw elektriğe ihtiyacı olan bir şirket, kendi ürettiği 8000 mw elektriğin üstüne, 2000 mw elektrik için bu piyasaya başvurur. Bu tüketim beklentisini ise, abone profili, tüketim alışkanlıkları gibi faktörler belirler ve bunlara göre saat saat ihtiyacı olacağını düşündüğü elektiriği belirtir. Üretici konumundaki santraller ve şirketler ise, ertesi gün üretmeyi bekledikleri elektriğin tahminlerini verir. Bu üretim, barajların doluluk oranları, mevsim şartları, hangi saatte ne kadar tüketim bekledikleri gibi değişkenlere bağlı olarak saat saat hesaplanır ve sisteme girilir. Piyasa bu toplam talebi ve arzı alarak, ertesi günkü elektriğin fiyatını belirler. Her piyasada olduğu gibi burada da, fiyatlar talep ve arzın dengesinde oluşur ve talebin az olması fiyatları düşürür. Talebin az olması ise saate (gece, haftasonları tatiller vs. talep daha azdır) bağlıdır. Fiyatların, satın alacak şirketlerin beklentilerinin ne kadar altında veya üstünde olduğuna göre ne kadar alım yapacakları ise gün içi piyasasına bağlıdır.

Gün içi piyasası

Bu piyasayı İstanbul Borsası gibi düşünebilirsiniz. Çeşitli teknik veya fiyat sebepleriyle, elektrik alımı yapan firmalar ise, gün içindeki açıklarını, borsa gibi gerçek zamanlı fiyat dalgalanmaları olan gün içi piyasasından yaparlar. Gün içi piyasasında ödenen elektrik fiyatı ve miktarı, gün öncesi piyasasında alınmış olan elektriğin fiyatından çıkışla, üretim eksikliği, tüketim azlığı gibi sebeplere bağlı olarak dalgalanır.

Kuraklık zamanlarında elektrik fiyatları yükselir.

YEKDEM

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması, ülkede, yenilenebilir enerji yatırımlarının gelişmesi ve yeni yatırımların teşviki için kurulmuş bir mekanizmadır. Bu mekanizma, yenilenebilir enerji üreten santrallerin ve üreticilerin, zarara düşmemesi için, devlet tarafından, üretilen her birim elektrik için belli bir ücretin garanti edilmesidir. Yani yenilenebilir santrallerden olan, rüzgar ve güneş enerjisinden elektrik üreten üreticiler, ürettikleri her birim elektrik başına devletten destek payı alırlar. Devlet de bu destek payını, diğer üretim yapan şirketlere, elektrik tedarikçilerine ve sonunda dolaylı olarak son tüketiciye ödetir. Özellikle yaz aylarında çok yüksek olan yenilenebilir enerji üretimi, elektrik fiyatları üzerinde büyük yükselmelere neden olmakta, bu yükselişler tüm seneki fiyatları etkilemektedir.

Şirket Operasyonları

Şirketlerin tüm operasyonal giderleri de doğal olarak, şirketin sattığı ürün ola,n elektriğin birim fiyatının içine dahil edilir.

Enerji Santralleri

a)Kömür santralleri

Basitçe kömür yakımından sağlanan ısı enerjisinin, suyu hareket ettirmesi ve bu hareket enerjisinin tribünler yardımıyla elektrik enerjisine dönüştürülmesi şeklinde çalışır.

b)Doğalgaz santralleri

Doğalgaz yakarak sağlanan ısı enerjisinin buhar vasıtasıyla tribünleri döndürmesi sonucu elektrik üretilmesi şeklinde çalışır.

c)Hidroelektrik santraller

Akan suların hareket enerjileri kullanarak üretilen elektrik santralleri

d)Yenilenebilir enerji santralleri

Rüzgar ve güneş enerjisiyle çalışan santraller.

Regülasyon kurumunun müdahaleleri

Elektrik fiyatları, yukarıdaki mekanizmalar sonucu, piyasadaki oyuncuları ciddi zarara uğratacak kadar dalgalanırsa, EPDK, bazı üreticilere, üretimi durdurma emri verebilir, bu şekilde fiyatları yükseltip, piyasayı korumaya alabilir.